الفبای منحصر بفرد گرجی

الفبای گرجی یکی از قدیمی ترین سیستم های نوشتاری است که سه شکل و ساختار کاملا متفاوت دارد. این زبان در کشور گرجستان و بسیاری از مناطق جهان که گرجیان در آنجا ساکن هستند تکلم می شود. با گشتینو همراه باشید تا بیشتر با زبان و الفبای گرجی آشنا شوید.

مراحل توسعه الفبای گرجی

الفبای گرجی در طول تاریخ پر فراز و نشیب و طویل خود، از سه مرحله عبور کرده است.

1- اَسومتاورولی (Asomtavruli | ასომთავრული)
2- نوسخوری (Nuskhuri | ნუსხური)
3- مخدرولی (Mkhedruli | მხედრული)

هر یک از از این سیستم های نوشتاری زبان گرجی، با سبک گرافیکی مشخص و خاص خود، از هم متمایز می شوند. این تغییرات در الفبای گرجی نیز توسط عوامل مختلفی در طول قرن های مختلف اتفاق افتاده است.

منابع مکتوب

قدیمی ترین منبع مکتوب حفظ شده خط گرجی، مربوط به قرن 5 است. قدمت کتیبه معبد سیونی (სიონი | Sioni) درشهر بولنیسی (Bolnisi | ბოლნისი) گرجستان به سال های 493-494 پس از میلاد مسیح باز می گردد. این کتیبه تا دهه 1950 به عنوان قدیمی ترین کتیبه نوشتار گرجی به حساب می آمد. اما باستان شناس ایتالیایی، ویرجیلیو کوربو، بقایای یک صومعه گرجی با سه کتیبه را در نزدیکی بیت لحم، در سرزمین فلسطین و در سال های 1952-1953 کشف کرد. که قدمت دو مورد از آن کتیبه ها به نیمه اول قرن 5 (سال های 428-432 پس از میلاد مسیح) بازمی گردد.

همچنین اگر به شهر باستانی نکرسی (Nekresi | ნეკრესი) گرجستان سفر کنید، می توانید کتیبه ای را بر روی یک مقبره تاریخی ببینید. که به گفته دانشمندان، قدمت آن به دوران قبل از میلاد مسیح بازمی گردد و قدیمیترین اثر از نوشته های گرجی است.

تحقیقات علمی

در محافل علمی، هنوز در مورد اینکه گرجی ها سیستم نوشتاری خود را خیلی زودتر از قرن پنجم ساخته اند یا نه، اختلاف نظر اساسی وجود دارد. دانشمند و زبان شناس معروف گرجی، ایوانه جاواخیشویلی (Ivane Javakhishvili | ივანე ჯავახიშვილი)، پس از یک دوره تحقیقاتی طولانی، به این نتیجه رسید که تولد الفبای گرجی را باید در دوران بت پرستی، پیش از مسیحیت جستجو کرد.
در منابع یونانی و رومی مربوط به دوره باستان، اشارات زیادی به این واقعیت وجود دارد که گرجی ها (اهالی امپراطوری باستانی کلختی (Colchis | კოლხეთი)) در دوران پیش از مسیحیت دارای قلم بوده اند. این مطالب را می توان در منابع تاریخی متعددی مانند نوشته های پرگامون (قرن 2)، رودس (قرن 4) و همچنین مورخان دیگر خواند. پروفسور راماز پاتاریدزه (Ramaz Pataridze | რამაზ პატარიძე) تا حدودی با این نظر موافق است و بر اساس تحلیل گرافیکی حروف و نشانه های اَسوماتورولی گرجی ثابت می کند که خط گرجی توسط گرجیان در پایان قرن 5 قبل از میلاد بر اساس خط فنیقی ایجاد شده است.

سه سیستم نوشتاری مختلف گرجی

1- قدیمی ترین سیستم نوشتاری گرجی اَسومتاورولی است. که نمونه هایی از آن را می توان در آثار تاریخی اولیه، از جمله داواتیس ستلا (Stele of Davati | დავათის სტელა) (سال 367)، کتیبه ی بکوری و گری اورمیزید (Bakur and Gri-ormizid inscription | ბაკურისა და გრი-ორმიზიდის წარწერა) در فلسطین (سال 433)، کتیبه معبد سیونی درشهر بولنیسی (سال های 493-494) گرجستان، و نسخه های خطی پالمپسست از قرن 5 تا 6، یافت.
به سیستم نوشتاری اَسومتاورولی به دلیل شکل و خطوط آن، «مرگلووانی» (Mrglovani | მრგლოვანი) (در زبان گرجی به معنای گِرد) نیز گفته می شود.

2- سیستم نوشتاری زاویه دار یا همان نوسخوری در قرن نهم به وجود آمد. این دومین مرحله ی توسعه الفبای گرجی است که در نتیجه تحول گرافیکی خط اَسومتاورولی توسعه یافت.

3- اکنون ده قرن است که گرجی ها به خط مخدرولی می خوانند و می نویسند. دیرین شناسان گواهی می دهند که سیستم نوشتاری مخدرولی برای ساده سازی نسخه نوشتاری نوسخوری، به وجود آمده است. که این موضوع را می توان در منابع قرن دهم یافت. اولین نمونه از این خط، کتیبه ای است در کلیسای اَتنیس سیونی (Atenis sioni | ატენის სიონი) در روستای اَتنی شهر گوری (Gori | გორი) گرجستان، که مربوط به سال های 982-986 است.

ویژگی های جالب زبان گرجی

زبان گرجی یکی از کامل‌ترین زبان‌های جهان است. هر حرف صدای مربوط به خود را دارد و هر کلمه همانطور که نوشته می شود همانطور هم خوانده می شود. به همین راحتی.
ایلیا چاوچاوادزه، نویسنده معروف گرجی و همراهانش در اصلاح الفبای گرجی سهم بسزایی داشتند. آنها پنج حرف منسوخ و قدیمی را که دیگر در زبان گرجی مدرن استفاده نمی شد، از الفبا حذف کردند. آن حروف اکنون فقط در زبان ها و گویش های کارتولی (مانند خوسورولی، پشااوری، سوانوری، تائووری، ایمرخوولی و پریدنولی (گرجیان فریدن در استان اصفهان)) دیده می شود.
خط گرجی برای اولین بار در سال 1991 در استاندارد یونیکد وارد شد. یوست گیپرت، زبان شناس و قفقاز شناس آلمانی، و مایکل اورسون، زبان شناس و متخصص سیستم نوشتاری، در ایجاد گروه حروف و علائم گرجی و نحوه کدنویسی برای سیستم های نوشتاری مشارکت داشتند.
همچنین در سال 2016، یونسکو “فرهنگ زنده سه نوع سیستم نوشتاری الفبای گرجی” را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت به رسمیت شناخت.